CeMI kontinuirano, od svog osnivanja 2000. godine ukazuje na potrebu reforme izbornog okvira. Nažalost, crnogorski zakonodavci nikada nijesu ovom pitanju pristupili sa dužnom pažnjom. Izmjene izbornih propisa su se dešavale ad hoc, netransparentno kao dio političkih pregovora uslovljenih nekom tada trenutnom političkom krizom. Crna Gora ulazi u posljednju fazu pregovora o članstvu sa EU, a da je pritom izborni proces u zemlji označen kao problematičan. Stoga i ne čudi što EU slobodne i fer izbore smatra jednim od prioriteta za dalje napredovanje u procesu pridruživanja, iako bi se oni trebalo podrazumijevati u zemlji koja je toliko daleko odmakla u procesu pregovaranja. Građani Crne Gore imaju veliko nepovjerenje u izborni proces i insitucije koje su u njega uključene. Povjerenje u institucije zadužene za sprovođenje izbora ima svega 40.3% ispitanika. Iako je ovaj rezultat bolji nego godinu dana ranije kada je povjerenje u izborni proces imalo svega 35.4% ispitanika, ipak su ovi podaci krajnje razočaravajući. To potvrđuju stavovi građana o prethodnim parlamentarnim izborima. Da su parlamentarni izbori 2016. godine bili fer i slobodni ocijenilo je 42.9% ispitanika, naspram 33.5% ispitanika koji daju negativan odgovor, što je gotovo na nivou iz prethodne godine. Činjenica da ne postoji većina koja smatra da su izbori bili fer, a da je evidentiran stav svakog trećeg ispitanika da prethodni izbori nijesu bili fer je ozbiljan alarm koji zahtijeva aktivnosti na vraćanju povjerenja u izborni proces. Bojkot parlamenta od strane političkih partija je nanio štetu povjerenju građana u institucije ali blokirao reformu izbornog zakonodavstva.

Bojkot parlamenta ne uživa podršku građana, te ga podržava svega 19.9% ispitanika. Reforma izbornog okvira je veoma važna, stoga je nužno da se ona ne svede na političku trgovinu, već da bude sveobuhvatna i inkluzivna kao što je i ključna preporuka OSCE/ODIHR, a što uostalom i traže crnogorske nevladine organizacije koje nadgledaju izbore. CeMI se zalaže da reforma obuhvati i izmjenu izbornog sistema. Iako građani ne raspolažu sa prilično uskostručnim znanjem o izbornim sistemima, natpolovična većina ispitanika, čak 52% opredijeljenih građana zalaže se da birači mogu da imaju na raspolaganju dva glasa tako da mogu glasati i za partiju i za kandidata. Ovaj izbor je najbliži mješovitom izbornom sistemu koji kombinuje proporcionalnu i većinsku metodu. Iako u CeMI-ju smatramo da je za Crnu Goru najbolje rješenje uvođenje mješovitog sistema proporcionalnog člana po ugledu na Njemačku i Novi Zeland, gdje proporcionalna metoda služi korekcije disproporcionalnosti koju stvara većinska metoda, veliki iskorak bi predstavljalo uvođenje otvorenih partijskih listi, gdje bi birač mogao da u okviru jedne liste da glas najmanje trojici kandidata unutar iste liste. Izostanak personalizacije izbornog sistema bi i dalje blokirao dalju demokratizaciju crnogorskog društva. U CeMI-ju smatramo da izborna reforma treba tretirati i pitanje načina selekcije kandidata za poslaničke funkcije, koji treba da bude demokratski kao i demokratski izbor partijskog rukovodstva.

Više od polovine ispitanika ocijenilo je kako je potrebno zakonom propisati obavezu partija da vode evidenciju svojih članova (partijski elektorat), da uvedu procedure izbora partijskog rukovodstva direktno od strane članova partija, kao i da uvedu procedure demokratskog nominovanja kandidata za poslanike. Prema mišljenju 62.8% ispitanika, partijsko rukovodstvo treba da se bira na izborima na kojima bi mogli da učestvuju i zainteresovani građani (u teoriji poznato kao otvoreni partijski izbori), što predstavlja veliki rast u odnosu na podatke iz 2016. godine, kada je 45.1% ispitanika imalo isti stav. CeMI se zalaže za dalju profesionalizaciju i depolitizaciju Državne izborne komisije, opštinskih izbornih komisija ali i biračkih odbora. Ispitivanje pokazuje da 65.5% ispitanika ocjenjuje da Državnu izbornu komisiju treba da čine kombinovano predstavnici političkih partija i nezavisni stručnjaci, sa dominacijom stručnjaka. Prema mišljenju 74.9% ispitanika, birački odbor treba da čine kombinovano predstavnici političkih partija i službenici lokalne administracije.

Ova studija predstavlja sumiranje nalaza do kojih je CeMI došao ne samo kroz ovaj projekat, već i kroz nadgledanje posljednja tri izborna ciklusa u periodu 2016 – 2018. U ovoj studiji su preuzeti djelovi finalnih izvještaja koje je CeMI publikovao kao i drugih specijalizovanih studija naše organizacije. U CeMI-ju smatramo da ovom studijom dajemo značajan doprinos daljem procesu izborne reforme.