Knjiga koja se nalazi pred vama jedan je od najvažnijih rezultata dvogodišnjeg projekta „Balkanska komparativna izborna studija – uticaj personalizovanog glasanja na unutarstranačku demokratiju” . osnovna istraživačka misija projekta, koji se sprovodi uz podršku RPP – Regionalnog Programa Podrške istraživanjima u oblasti društvenih nauka na zapadnom Balkanu, jeste da na što detaljniji način osvetli problematiku unutarstranačkih odnosa i da je postavi u vezu sa institucionalnom komponentom – izbornim sistemom i drugim pravilima političkog sistema koji usmeravaju ponašanja političkih aktera . u studiji pred vama izlažu se nalazi iz dve institucionalno slične države – Crne Gore i Srbije, koje, pored izbornog sistema (proporcionalnog sistema sa zatvorenim listama i bez mogućnosti da građani glasaju za konkretne kandidate), dele i političko nasleđe iz nekoliko zajedničkih država, a samim tim i kulturno- -vrednosnu matricu. u okviru ovog projekta dostupna je i studija koju su uradile kolege iz Bosne i Hercegovine i sa Kosova, koja poredi rezultate dva sistema sa preferencijalnim glasanjem i pokušava da istraži da li takav sistem glasanja podstiče unutarstranačko takmičenje i demokratizaciju i uspostavlja bolje veze između građana i političke elite.

Istraživačko pitanje koje je fokusirano na institucionalni dizajn političkog i izbornog sistema naš projekat snažno usmjerava ka polju praktičnih politika. Unutarstranački odnosi i dominacija stranačkih lidera pokazuju se kao prepreka za dalje demokratizovanje društava koja su nastala na prostoru nekadašnje Jugoslavije. Fokusiranje na lidera stranke i identifikacija sa njim umanjuje značaj veze između birača i biranih predstavnika u parlamentu, kao i značaj stranačkih izbornih i programskih platformi . sve ovo vodi ka diskrecionim odlukama u politici, odsustvu političke odgovornosti i, na koncu, povlačenju građana u političku apstinenciju. Upravo zbog ovoga naš projekat otvara jedno od najvažnijih pitanja u svim spomenutim društvima – da li je demokratizacija političkih stranaka preduslov dalje demokratizacije društva u kojem živimo? I na koji način, bez imalo utopističkih ambicija i na osnovu višegodišnjeg iskustva u istraživačkim projektima i u radnim grupama za reformu izbornog sistema, bar delimično preokrenuti negativne tendencije o kojima govorimo?

Studija pred vama podeljena je na tri konceptualne cjeline – u prvoj, Milan Jovanović i Vladimir Goati postavljaju teorijski okvir za istraživanje razmatrajući prednosti i mane partijske i personalne reprezentacije, stavljajući ovu dilemu u okvir složene jednačine unutarstranačke demokratije . druga celina predstavlja detaljno prezentovanje nalaza dve izuzetno važne empirijske studije – komparativne studije o kandidatima (comparative candidate study), sprovedene tokom 2015. godine, i javno-mnjenjskog istraživanja, sprovedenog početkom 2016, sa ciljem da se dođe do odgovora na dva osnovna pitanja – (1) na koji način izborni sistem utiče na kandidate za poslanike i njihovo ponašanje unutar stranke i prema biračima i (2) na koji način izborni sistem utiče na izborno, ali i šire političko ponašanje građana, tj. birača . slučaj Crne Gore detaljno se obrazlaže u tekstu Zlatka Vujovića, dok se stanje u Srbiji analizira u tekstovima Jelene Lončar i Bobana Stojanovića, kao i Dušana Spasojevića i Vojislava Mihailovića. ovaj detaljan uvid u dvije bogate empirijske baze čini uvod za treću komparativnu cjelinu koju čine dva teksta – prvi, u kome Nikoleta Tomović i Despot Kovačević porede stepen unutarstranačke demokratije u Srbiji i Crnoj Gori i, drugi, zaključni tekst, koji potpisuju Srđan Darmanović i Zoran Stojiljković, u kome se u širem komparativnom kontekstu razmatraju nalazi čitave studije.

Nadamo se da će ova studija, za početak, doprinijeti boljem razumijevanju problema sa kojim se suočavamo, kao i razumevanju njegovog značaja i kompleksnosti. zbog pomenute kompleksnosti jasno nam je da „rješenje” problema nije u promjeni samo jedne od izborno-političkih determinanti, već da je reč o složenom odnosu moći koji nije zasnovan samo na institucionalnom dizajnu . Ipak, kao doprinos postojećoj raspravi o reformi izbornog sistema (u obije države) formulisali smo set konkretnih preporuka koje su komplementarne sa ovom studijom i zasnovane na ekstenzivnom istraživačkom radu . nadamo se da će istovremeno postojanje ove akademske studije i pomenutih preporuka dovesti do adekvatnog balansa naučnog i primenjenog i da ćemo biti u mogućnosti da utičemo na dalje kreiranje javnih politika, čime bi jasno pokazali aplikativnu dimenziju političkih i društvenih nauka.