CeMI Građansko nadgledanje izbora Crna Gora – Parlamentarni i lokalni izbori, 02. septembar 2020. Izvještaj o preliminarnim zaključcima i nalazima 02. septembar 2020 Izborni proces je obilježen nesnalaženjem Državne izborne komisije, brojnim nepravilnostima u radu biračkih odbora, te snažnom funkcionerskom kampanjom koja je učinila nevidljivom granicu između države i vladajućih partija. Obim i karakter nepravilnosti nijesu ugrozili regularnost ukupnog izbornog procesa, te izborni rezultat vjerno odražava iskazanu izbornu volju građana. Po prvi put istoriji Crne Gore, nijedna politička partija nije dovela u pitanje izborni rezultat.
Ovaj izvještaj predstavlja nastavak nalaza i zaključaka objavljenih u privremenom izvještaju koji je CeMI objavio 26. aprila 2020. te ova dva izvještaja treba sagledavati kao jedinstvena cjelina. Ovaj izvještaj pokriva period 0d 26.08 do 01.09. 2020. Godine. Posmatračka misija CeMI-ja za ove izbore akreditovala je za nadgledanje izbornog procesa ukupno 1355 posmatrača. Misija se sastojala od članova užeg tima koji čine: (1) šef misije, (2) zamjenik šefa misije, (3) izborni ekspert, (4) pravni ekspert, (5) ekspert za paralelno prebrojavanje glasova i (6) koordinator mreže posmatrača. CeMI je takođe angažovao mrežu lokalnih koordinatora.
CeMI je u okviru projekta nadgledanja parlamentarnih i lokalnih razvio web i mobilnu aplikaciju “Fer izbori” (www.ferizbori.me ) putem koje su građani i posmatrači imali mogućnost da prijave uočene nepravilnosti ili kršenje njihovih biračkih prava. Aplikacija je takođe omogućila građanima da uživo prate projekcije rezultata izbora, kao i da se informišu o svojim biračkim pravima.
Centar za monitoring i istraživanje CeMI želi da se zahvali Britanskoj ambasadi Podgorica, Ministarstvu vanjskih poslova Kraljevine Holandije i Ambasadi Kraljevine Norveške u Beogradu, koji su finansijski podržali projekat građanskog nadgledanja parlamentarnih i lokalnih izbora i omogućili sprovođenje ove misije. CeMI želi takođe da izrazi zahvalnost svim predstavnicima izborne administracije, državnih organa, političkih partija, međunarodnih posmatračkih misija i domaćih nevladinih organizacija sa kojima je uspostavljena saradnja na planu sprovođenja ove misije. Nalazi saopšteni u ovom izvještaju predstavljaju stavove autora i CeMI-ja, a ne nužno i stavove navedenih donatora.
Centar za monitoring i istraživanje CeMI je nevladina organizacija osnovana marta 2000. godine koja u kontinuitetu počevši od 2000. Godine sprovodi građansko nadgledanje izbora. CeMI je nagledao sve nacionalne izbore od 2001. godine izuzev predsjedničkih izbora održanih 2013. godine. CeMI je osnivač Evropske mreže organizacija za monitoring izbora ENEMO (www.enemo.eu ), kojom predsjedava u periodu 2017-2020. godine. Predsjednik CeMI-ja je član upravnog odbora Globalne mreže domaćih posmatrača izbora (2018-2021) (www.gndem.org ). Kroz ENEMO i OSCE ODIHR članovi i eksperti CeMI-ja su učestvovali u brojnim međunarodnim posmatračkim misijama kao eksperti, dugoročni i kratkoročni posmatrači, a 8 puta CeMI-jev ekspert je bio šef međunarodnih posmatračkih misija (Ukrajina, Srbija, Jermenija i Kosovo).
PRELIMINARNI ZAKLJUČCI
Izborni dan je protekao u mirnoj atmosferi, a karakter i obim nepravilnosti nijesu ugrozili regularnost ukupnog izbornog procesa. Svi akteri izbornog procesa su prihvatili izborne rezultate što čini ove izbore jedinstvenim u crnogorskoj istoriji. Period neposredno nakon održanih izbora obilježili su slučajevi nasilja na pripadnicima nacionalnih manjina i neistomišljenika od strane podržavaoca nove vladajuće većine. Nekoliko objekata partija koalicije koja je izgubila većinu nakon održanih izbora je demolirano, kao i oštećeno vozilo javnog servisa RTCG koje je izvještavalo sa skupa proslave partija koje su osvojile većinu.
Izbori su održani u izmijenjenom zakonskom okviru, međutim i pored izmjena nijesu ispoštovane sve preporuke Venecijanske komisije, OSCE ODIHR misija i domaćih posmatračkih organizacija. Sveobuhvatna i inkluzivna izborna reforma je izostala zbog nepostojanja političke podrške koja bi bila potvrđena neophodnom 2/3 većinom u parlamentu. Zakonski okvir sadrži nelogičnosti, nedosljednosti i kontradiktornosti usljed čestog amandmanskog djelovanja.
Izborni sistem stavlja u neravnopravan položaj pripadnike Roma, koji nemaju ravnopravan status sa pripadnicima manjinske zajednice koja u sličnom procentu učestvuje u ukupnoj populaciji. Sistem diferencijalnih zakonskih cenzusa, kojim se manjinama daje privilegovan položaj sadrži nelogičnosti, koje mogu dovesti do efekta koji je u nesaglasju sa konceptom pozitivne diskriminacije manjinskih naroda.
Izlaznost birača od 76.7% veća je nego na svim parlamentarnim izborima održanim poslije 2006. godine i pored toga što su izbori održani u vrijeme pandemije COVID 19.
U radu DIK-a u posljednjoj fazi izbornog procesa su učestvovali svi članovi stalnog sastava, a osim toga su i sve izborne liste imenovale opunomoćene predstavnike što je osnažilo legitimet u donošenju odluka ovog tijela.
Takođe, CeMI ukazuje i da je Državna izborna komisija usvajanjem mišljenja radije nego promjene Pravila o glasanju putem pisma pokazala manjak odgovornosti i proaktivnog pristupa. U posljednoj fazi izbornog procesa (od 26. avgusta do dana izbora) Državna izborna komisija je donijela dva mišljenja u vezi sa sprovođenjem glasanja putem pisma. Na ovaj način su data detaljnije uputstva za glasanje putem pisma, ali i dalje nije bilo jasno šta se dešava u slučaju da članovi biračkog odbora ne stignu da sprovedu glasanje za lica koja imaju prebivalište u određenoj opštini, ali se ne nalaze na njenoj teritoriji. Na ovaj rizik, CeMI je ukazao i svojim saopštenjem u toku izbornog dana.
Posmatrači CeMI-ja su utvrdili da je obuka članova biračkih odbora bila neujednačena. Naime, nijesu obezbjeđeni mehanizmi da se utvrdi da su svi članovi biračkih odbora prisustvovali online obukama preko televizije ili preuzeli video sadržaj sa sajta Državne izborne komisije. Takođe, mnogi članovi biračkog odbora su tražili da dobiju štampani materijal nakon obuke, a neki predsjednici opštinskih izbornih komisija su iskazali inicijativu i da sprovedu dodatni trening za članove biračkih odbora. Državna izborna komisija nije održavala sjednice na izborni dan zato što u toku izbornog dana nijesu podnošeni prigovori protiv opštinskih izbornih komisija.
Državna izborna komisija je utvrdila i objavila preliminarne rezultate izbora u skladu sa zakonskim rokom.
Rezultati su utvrđeni bez glasanja članova Komisije, kao što je to bio slučaj i u prethodnom izbornim izbornim procesima. U toku izbornog dana nije bilo podnijetih prigovora na rad opštinskih izbornih komisija. U radu nekih opštinskih izbornih komisija (Budva, Danilovgrad, Plav) pojavio se problem sa nedovoljnim brojem glasačkih listića ili neispravnim listićima, ali je taj problem riješen uzimanjem glasačkih listića iz rezerve u zakonom predviđenom roku.
Izborni dan su obilježile brojne nepravilnosti koje su se u sličnoj formi pojavljivale na relativno velikom broju biračkih mjesta. Najčešće nepravilnosti su bile: 1. nepoštovanje obaveze skidanje maske pri identifikaciji 2. povreda tajnosti glasanja i 3. nepoštovanje Tehničkih preporuka Državne izborne komisije i mjera Nacionalnog koordinacionog tijela.
Nepravilnosti su u najvećem broju slučajeva bile rezultat neobučenosti biračkih odbora i nijesu uticale na regularnost izbora. Proces otvaranja biračkih mjesta posmatrači CeMI-ja su ocijenili sa prosječnom ocjenom 4.36, proces glasanja sa 4.36. dok je procedura zatvaranja biračkih mjesta i brojanja glasova ocijenjena prosječnom ocjenom 4.46.
Izborna kampanja počela je prije potvrđivanja izbornih lista, a korišćene su gotovo sve tehnike promocije programa političkih subjekata, među kojima dominantno video spotovi i oglašavanje putem društvenih mreža, koje nije zaustavljeno ni u periodu predizborne ćutnje. Kada je u pitanju izborna ćutnja, do izražaja je došlo vršenje propagande političkih partija preko društvenih mreža 29. avgusta.
Najvažniji razlog za ovo jeste nepodudarnost rješenja u relevantnim zakonima, tj. Zakonu o izboru odbornika i poslanika (izborna propaganda traje do 24 časa prije dana održavanja izbora) i Zakonu o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja (izborna propaganda traje do dana održavanja izbora). U odnosu na tradicionalne, kao i online medije, poštovala su se pravila medijskog oglašavavanja političkih partija tokom predizborne ćutnje, te nije bilo političkih sadržaja u kojima su se isticali simboli i slogani političkih partija. Međutim, ista pravila nijesu poštovana od strane političkih partija na društvenim mrežama.
Vođena je izuzetno agresivna kampanja na društvenim mrežama. Posebno je važno istaći da se u materijalima koji politički subjekti plasiraju na Internetu nalaze i sadržaji sa elementima negativne kampanje koji nisu dozvoljeni za emitovanje na tradicionalnim medijima Zbog niza faktora, poput slabijeg izbornog rezultata nekih izbornih subjekata i rasporeda žena na izbornim listama, prema trenutnom rasporedu mandata, učešće žena u crnogorskom parlamentu biće znatno manje nego što je bilo neposredno pred izbore, pa će žene učestvovati sa 22,2% u odnosu na prethodnih 29,6%. Na ovaj način reprezentativnost žena u crnogorskom parlamentu pada ispod svjetskog prosjeka koji prema posljednjim podacima iznosi 24,6%. Procentualna zastupljenost nacionalnih partija manjinskih naroda u Parlamentu nakon ovih izbora iznosi 4.93 % i na istom je nivou kao nakon izbora 2016. godine, a manje nego nakon izbora 2012. kada je iznosila je 7,40%.
Kompletan izvještaj dostupan je OVDJE